Դեկտեմբերի 28-ը ականավոր գիտնական, ինժեներ և ուսուցիչ Մարատ Մուրադյանի հիշատակի օրն է։
Նրա անունը, իհարկե, չէր կարող հայտնի լինել երբեմնի մեծ և հզոր երկրում, քանի որ գիտնականն աշխատում էր
պաշտպանական ոլորտում: Բայց փաստ է՝ նրա ներդրումը գիտության և տեխնիկայի զարգացման մեջ իսկապես
հսկայական է։
Մարատ Մուրադյանին հաջողվեց լուծումներ գտնել ամենափակուղային թվացող տեխնիկական խնդիրների համար և
դառնալ պիոներ՝ դրսևորելով ուշագրավ հնարամտություն և գտնելով միակ ճիշտ ելքը։ «Խորամանկ հայ» – այսպես
կատակով նրան անվանեց ԽՍՀՄ էլեկտրոնային արդյունաբերության նախարար Բ.Գ. Կոլեսնիկովը:
Երկրի պաշտպանունակության ամրապնդման գործում ներդրած ավանդի համար պարգևատրվել է ԽՍՀՄ
պաշտպանության նախարարի երախտագիտությամբ, իսկ ԽՍՀՄ Նախարարների խորհրդի նախագահ Ա.Ն. Կոսիգինին
շնորհել է Լենինյան մրցանակ՝ ԽՍՀՄ բարձրագույն մրցանակ՝ գիտության և արվեստի բնագավառում ակնառու
նվաճումների համար։ Նրա «եթե խաղաղություն ես ուզում, զինվիր» սկզբունքը այսօր հատկապես արդիական է
դարձել։
Կենսագրական
Մարատ Մուրադյանը ծնվել է 1935 թվականին Երևանում, ՀԽՍՀ ականավոր պետական գործչի ընտանիքում։ Տղան
երազում էր երաժշտության մասին, սովորեց թավջութակ նվագել։ Ականավոր դիրիժոր Կ.Ս. Սարաջևը նրա համար
մեծ ապագա էր կանխատեսել։ Բայց պատերազմը թույլ չտվեց, որ երազանքներն իրականանան։ Մարատը
հետաքրքրվեց ռադիոտեխնիկայով, հաղթեց համամիութենական սիրողական ռադիո մրցույթներում։
1958 թվականին ԵրՊԻ-ի էլեկտրատեխնիկական ֆակուլտետն ավարտելուց հետո աշխատանքի է անցել ԷՌՆԻԻՄ-
ում։ 1961 թվականին տեղափոխվել է Մոսկվա, որտեղ մինչև 1968 թվականն աշխատել է Մոսկվայի
ռադիոէլեկտրոնիկայի համամիութենական գիտահետազոտական ինստիտուտում, գաղտնի պաշտպանության
ձեռնարկություններում, «փոստարկղեր» 113, 2435, որպես առաջատար ինժեներ։
ԽՍՀՄ էլեկտրոնային արդյունաբերության նախարար Բ.Գ. Կոլեսնիկովը մեծ հարգանքով էր վերաբերվում
Մուրադյանին և բանավոր հրաման է տվել Մարատ Ավետիսովիչին ապահովել նրա զարգացումների իրականացման
համար անհրաժեշտ բոլոր պայմանները։ Այն ժամանակվա օրենքներով գիտահետազոտական ինստիտուտի բոլոր
աշխատակիցներին, այդ թվում՝ գիտությունների դոկտորներին, գիտության վաստակավոր գործիչներին, ուղարկում
էին բերքահավաքի, «կարտոֆիլի համար»՝ բոլորը, բացի Մուրադյանից՝ «Մուրադյանը թող մշակումներով զբաղվի»
գտնում էր ղեկավարությունը։
1968 թվականին Մուրադյանը Երևանում նշանակվում է Միկրոէլեկտրոնիկայի գիտահետազոտական
տեխնոլոգիական ինստիտուտի՝ ՆԻՏԻՄ-ի գլխավոր ինժեների և գիտության գծով գլխավոր տնօրենի տեղակալի
պաշտոնում։ Հանկարծամահ եղած հոր հորդորը՝ «Վերադարձե՛ք և աշխատե՛ք հանուն Հայաստանի բարօրության». –
որոշիչ դարձավ:
Կարեն Դեմիրճյանը, շնորհակալություն հայտնելով Մուրադյանին Մոսկվայից տեղափոխվելու համաձայնության
համար և հաջողություն մաղթելով նրան, նոր ասպարեզում աշխատելու համար, եզրափակեց. «Մեզ այդպիսի մարդիկ
են պետք Կենտրոնական կոմիտեում։ Ձեր աշխատաոճով պետք է աշխատեք Կենտկոմում»։ Մուրադյանի պատասխանը
հանրապետության ղեկավարի համար լրիվ անակնկալ էր՝ «Աստված մի արասցե»։ Դեմիրճյանը հեգնանքով
հակադարձեց. «Ընկեր Չոլահյան, որտեղի՞ց ես նրան գտել»։
Գիտնականը բազմիցս հրաժարվել է նյութական և կարիերայի գայթակղիչ առաջարկներից՝ հավատարիմ մնալով
գիտությանը։ Համարձակ, ազնիվ, սկզբունքային, շիտակ, նա միշտ ասում էր այն, ինչ մտածում էր ու գնում իր
ճանապարհով, որը ժամանակին ընտրել էր։
Գլխավոր ինժեների պաշտոնում կբացահայտվի նրա եւս մեկ՝ մենեջերի հատկությունը։ Նրա ղեկավարության
տարիներին (1968-1987) NITIM-ը դարձել է միկրոէլեկտրոնիկայի կենտրոն։ Մրցութային կարգով աշխատանքի են
ընդունվել երիտասարդ մասնագետներ, իսկ աշխատակիցների թիվը զգալիորեն աճել է։ Իր հեղինակության շնորհիվ
նա բազմիցս միջոցներ է ապահովել հայ գիտության զարգացման և հանրապետությունում նախագծերի իրականացման
համար:
1970-ականների կեսերին Մարատ Մուրադյանը հանդիպեց իր կյանքի սիրուն՝ Սվետլանա Մակարյանին, ֆիզիոլոգ,
բջջաբան, սաղմնաբան։ Այդ ժամանակ նա ավարտում էր իր դոկտորական ատենախոսությունը, նրան հարգանքով էին
վերաբերվում և ընկերություն էր անում խորհրդային կենսաբանության լուսատուների հետ:
Մուրադյան-Մակարյան ամուսինները արտերկրում աշխատանքի բազմաթիվ առաջարկներ են ստացել, բայց միշտ
մերժել են. «Մենք չենք կարող Հայաստանից դուրս ապրել»։ Նրանք մնացին ապրելու և աշխատելու իրենց
հայրենիքում՝ բոլորի հետ միասին հաղթահարելով հայ ժողովրդին պատուհասած դժվարությունները։
Մարատ Մուրադյանը 40-ից ավելի գիտական աշխատությունների հեղինակ էր, ուներ հեղինակային իրավունքի մի
քանի վկայական։ 1970 թվականից եղել է մի շարք միութենական և հանրապետական գիտական խորհուրդների
անդամ և փոխնախագահ։
Մուրադյան-Մակարյան տանը հաճախ էին հավաքվում գիտական ու ստեղծագործ մտավորականության
ներկայացուցիչներ։ Ասպիրանտներն ու երիտասարդ գիտնականները բազմիցս նշել են, որ այս տունն իրենց համար
դարձավ յուրատեսակ համալսարան, որտեղ նրանք «վարակվում էին» գիտական նոր գաղափարներով և ստանում
աջակցություն։
2003 թվականին Օհայոյի համալսարանից (ԱՄՆ) վերադառնալուց հետո Մուրադյանը հիմնել է Ավտոմատ
նույնականացման լաբորատորիան՝ բարերար, «Ինտերմեկ» խոշորագույն ընկերության նախկին նախագահ
Մ.Օհանյանի աջակցությամբ։ Լաբորատորիայի հիման վրա կազմակերպել է մասնագիտացված դասընթացներ
բակալավրիատի, մագիստրատուրայի և ասպիրանտուրայի լավագույն ուսանողների համար, իսկ մեկ տարի անց
բացել է «Շտրիխ կոդավորում և ավտոմատ նույնականացում» մասնագիտությունը։
2003 թվականին նա պարգեւատրվել է ՀՀ Նախագահի պատվոգրով։ 2009-ին նա շնորհակալագիր է ստացել AIDC
100 Համաշխարհային խորհրդի կողմից, կազմակերպություն, որը վերահսկում է ավտոմատ նույնականացման
աշխատանքները ամբողջ աշխարհում:
2019 թվականին Շուշիի տեխնոլոգիական համալսարանի հետ համատեղ Մ. Մուրադյանը մշակել է դիֆրագմոգրաֆ,
սարք, որն աշխարհում նմանը չունի։ Միաժամանակ նա հիմնել է բժշկական սարքերի գիտաարտադրական «ՄԱՄ»
լաբորատորիան, որտեղ կատարելագործվել են կարդիոգրաֆի և դիֆրագմայի ձայնագրիչի նմուշները և
նախատեսվում է այդ սարքերի արտադրությունը։
Սվետլանա Ռուբենովնայի անսպասելի մահից հետո նա հիվանդացավ։ Հիվանդությունը, որի դեմ նա համարձակորեն
պայքարեց մեկ տարի՝ փորձելով ավելի ու ավելի շատ ժամանակ հատկացնել աշխատանքին և դասավանդմանը,
որպեսզի շատ ավելին անի, բայց …
2021 թվականի դեկտեմբերի 28-ին Մարատ Մուրադյանը, ցավոք, հեռացավ կյանքից: Նա կատարեց իր վերջին
թռիչքը դեպի տիեզերական անվերջություն՝ վերամիավորվելու իր սիրելի կնոջ հետ, քանի որ, Ֆլաների Օ'Քոննորի
խոսքերով, «Ուղեղները միանում են երկնքում», կամ «Ամեն ինչ, որ ձգտում է դեպի վեր, պետք է միավորվի»:
